KERK AAN ZEE – een laatgotisch kerkgebouw uit de 15de eeuw, gebouwd ten behoeve van de rooms-katholieke eredienst op de plaats waar eerder een kapel had gestaan. De kapel werd in 1350 vervangen door een kerk, bij de beeldenstorm van 1566 verwoest en in 1575 weer opgebouwd, nu ten behoeve van de hervormde (tegenwoordig protestantse) geloofsgemeenschap*). De kerk en de toren hebben enkele grote branden meegemaakt, onder andere in 1623 en in 1634. In laatst genoemd jaar brandden de kerk en de toren geheel af. Het duurde tot 1687 voordat de herbouw gereed was. In de tussenliggende periode werden de diensten gehouden in een logement aan de Brink (de plek waar nu Berghuize, een vroegere boerderij) staat. In 1934, bij opnieuw een grote brand, ging een groot deel van het interieur verloren.
De kerk (officieel adres Kerkpad 1) is destijds niet pal aan zee gebouwd, maar is daar in de loop der jaren naar toe ‘gewandeld’. Toen vóór de afsluiting van de Zuiderzee in 1932 de golven vrij spel hadden, verdween er jaarlijks gemiddeld een meter strand of duin, terwijl bij de zware overstromingen in 1916 in één keer 50 à 100 meter duin werd weggeslagen. Volgens Klaes Sierksma lag vroeger vóór de kerk een groene strook land van ruim 500 meter.
De heuvel rond de kerk wordt op oude kaarten aangeduid als Kavelberg. De kerk staat op een tegen de ‘berg’ aangebrachte ophoging. Het kerkgebouw is eigendom van de protestantse gemeente Muiderberg.
Aan weerszijden van het gebouw ligt een sfeervolle, goed verzorgde begraafplaats met bomen, hagen en bloemen. Aannemelijk is dat de eerste begrafenissen rond 1690 hebben plaatsgevonden. Anno 2023 liggen er circa 200 graven, onder wie dat van de bekende Muiderberger Piet de Raadt. Zijn graf is makkelijk te vinden: voor de zerk ligt uit steen gemaakt zijn onafscheidelijke hond Floris. ‘Ome’ Piet werd vanwege zijn vele activiteiten in het dorp ook wel als de officieuze burgemeester van Muiderberg beschouwd. Zijn vader J. L. de Raadt was van 1904 tot 1937 de echte burgemeester van Muiden/Muiderberg. Deze woonde zijn gehele ambtsperiode in villa Caecilia en heeft in de jaren 1926/27 nog een opmerkelijke rol gespeeld in de ‘Muiderbergse schoolstrijd’.
Er gaan verhalen over de aanwezigheid van een grafkelder aan de noordzijde van de kerk, afgedekt met een zware, gebroken zerk. Hier zijn allerlei fantasieën op losgelaten. Een ervan is dat hier het lijk van een verdronken Poolse officier ligt. Op het in 1870 aangespoelde lijk zou geld en een testament zijn gevonden. Het was zijn wens dat hier ook andere schipbreukelingen zouden worden bijgezet. In 2013 werd Jacques de Boer beheerder van de begraafplaats.
Sinds 1955 hangt hoog in de toren een grote klok, aangeboden door de hervormde vrouwenbeweging ‘Wees een zegen’. In 1978 volgde opnieuw een restauratie. Tegenwoordig kan de toren in de zomermaanden weer worden beklommen (op eigen risico), in principe elke zaterdagmiddag. Vanaf de top is er een fraai uitzicht over Muiderberg, een en al groen. Als gevolg van een een decreet van Napoleon uit 1798 werden torens eigendom van gemeenten omdat ze als een militair bruikbaar object werden beschouwd. Ze konden namelijk als uitkijkpost dienen. Omdat onderhoud veel geld kost, wilde de gemeente Gooise Meren er in 2022 vanaf. Dit voornemen werd tegengehouden door de gemeenteraad. Niemand zit trouwens te wachten op aankoop van een toren. Een gevleugelde uitspraak van een lid van de kerkenraad: ‘Wij willen de toren wel kopen als de gemeente er 1 miljoen euro bij geeft’.
De bouwvallige traptreden werden, uiteraard op kosten van de gemeente, in 1901 vernieuwd. Vanaf dat jaar kon de toren met z’n 96 traptreden worden beklommen. Torenwachter werd M. Oostwouder, die hiervoor fl. 25,- per jaar ontving. Ook werden op de toren kantelen gemetseld. Aan de openstelling kwam in 1932 een eind, omdat door het rijk een routelicht werd geplaatst als oriëntatiepunt voor piloten op de route Amsterdam-Hamburg. In de Tweede Wereldoorlog werd dit licht weggehaald. Tijdens de bezettingsjaren was de toren in gebruik bij de Luchtbeschermingsdienst om te waarschuwen voor naderende vijandelijke vliegtuigen.
Het kerkgebouw is een rijksmonument. Naast het houden van diensten wordt het gebouw gebruikt voor uitvaartplechtigheden, exposities, huwelijken, concerten en zo meer (zie ook Concert aan Zee en Kunst aan Zee). Er bestaan plannen voor nieuwbouw om de functie van de kerk te versterken. Deze werden op 22 februari 2023 toegelicht door Henk van der Veen, voorzitter van de bouwwerkgroep en architect Hans van Heeswijk. Aan de achterkant van de kerk wordt een aanbouw voorzien met daarin een zaal van 60 à 70 m2, een keuken, garderoberuimte en een invalidetoilet. In een souterrain zouden dan drie toiletten komen en een kleedruimte voor bijvoorbeeld musici. De nieuwe ruimte gaat zodoende de rol van het zustergebouw Ontmoetingscentrum ‘De Steeg’ overnemen. De bedoeling is dit gebouw in de Populierenlaan voor woningbouw te bestemmen en na de ingebruikneming van de aanbouw aan de kerk te verkopen. Overigens is de kogel nog lang niet door de kerk. Een actiecomité ‘Bescherm de Kerk aan Zee’ verzet zich tegen de aanbouw.
*) De hervormde en gereformeerde kerk gingen in 1979 samenwerken binnen een federatie. In 2006 werd de naam gewijzigd in protestante gemeente Muiderberg. In dat jaar zijn de hervormde, gereformeerde en lutherse kerken in ons land samengegaan onder de naam Protestantse Kerken in Nederland (PKN).
« Terug naar Lexicon A-Z